Tέσσερα είναι τα κυριότερα μουσικά όργανα σήμερα στην Κρήτη: Η Λύρα, το Λαούτο, το Βιολί και το Μαντολίνο. Τα δύο τελευταία τα συναντούμε ακόμη, σε ορισμένες περιοχές του νησιού. Tο ΜΠΟΥΛΓΑΡΙ, η ΑΣΚΟΜΠΑΝΤΟΥΡΑ, το ΣΦΥΡΟΧΑΜΠΙΟΛΟ και το ΝΤΑΟΥΛΙ, σχεδόν σπανίζουν. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε, ότι μετά το 1970 πολλοί καλλιτέχνες άρχισαν να χρησιμοποιούν ως δεύτερο συνοδευτικό όργανο της λύρας, μαζί με το λαούτο, και την κιθάρα.
Η ΛΥΡΑ:
Μουσικό όργανο με πανάρχαιες Ελληνικές ρίζες, παιζόταν από την αρχαιότητα στο νησί όχι όμως με τη σημερινή του μορφή, είναι το πιο αγαπητό και ευρύτερα γνωστό σήμερα στους κατοίκους της Kρήτης και της διασποράς. Εκτός Kρήτης παίζεται και σε ορισμένες άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως στα Δωδεκάνησα - κυρίως στην Κάσο και την Κάρπαθο, τη Θράκη και τη Μακεδονία, αλλά με διαφορετική όμως μορφή (αχλαδόσχημη) και παίξιμο. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε την φυαλόσχημη λύρα ή κεμεντζές που παίζουν οι ΄Έλληνες του Πόντου και της Καππαδοκίας. Στην Κρήτη τη λύρα τη συναντάμε κατά καιρούς - κυρίως μετά το 18ο αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του 1940 - σε διαφορετικές μορφές και παραλλαγές:
•ΛYPA, η AXΛAΔOΣXHMH,την συναντάμε σε δύο τύπους, το λυράκι, με μικρό ρηχό σκάφος και οξύ ήχο και τη βροντόλυρα, με μεγάλο βαθύ σκάφος και έντονο μπάσο ήχο. Παιζόταν από τον 17ο αιώνα στο νησί, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1930 και στο δοξάρι της συναντάμε τα Γερακοκούδουνα (είδος κουδουνιών). Με αυτά οι λυράρηδες κρατούσαν το ρυθμό γιατί δεν είχαν άλλα συνοδευτικά όργανα όπως το μπουλγαρί ή το λαούτο, που άρχισαν να εμφανίζονται ως συνοδευτικά όργανα της λύρας, - πρώτα το μπουλγαρί και λίγο αργότερα το λαούτο - μετά το 1915.
•BIOΛOΛYPA, είδος λύρας που έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με το βιολί, που οφειλόταν στην Ευρωπαϊκή εισβολή και την μεγάλη αποδοχή που είχε το βιολί στα χρόνια του μεσοπολέμου, κυρίως από τους κατοίκους της Ανατολικής και Δυτικής Kρήτης. Η βιολόλυρα, πρωτοκατασκευάστηκε και εμφανίστηκε στην Κρήτη γύρω στα 1920 και παιζόταν μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 40. Σήμερα σπανίζει στην Κρήτη.
ΛYPA η ΣΗΜΕΡΙΝΗ, είναι η συνέχεια της εξέλιξης της αχλαδόσχημης λύρας (ενδιάμεσος τύπος λυρακιού - βροντόλυρας), παίζεται σε όλη την Κρήτη. Ιδιαίτερα μετά το 1950, οπότε καθιερώθηκε. Είναι το κυρίαρχο και πιο αντιπροσωπευτικό μουσικό όργανο της Kρήτης.
Το ΛΑΟΥΤΟ ή ΛAΓOYTO:
Παίζεται σ’ ολόκληρη την Κρήτη και είναι - μετά την λύρα - το πιο γνωστό και αγαπητό όργανο των κατοίκων του νησιού και των Kρητών της διασποράς. Εκτός Kρήτης, παίζεται και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, με διαφορετικό όμως κούρδισμα. Tο σημερινό λαούτο είναι η συνέχεια της εξέλιξης του αναγεννησιακού και η εμφάνισή του στην Kρήτη χρονολογείται από την εποχή του Β. ΚΟΡΝΑΡΟΥ (Ερωτόκριτος). Στην πορεία της εξέλιξής του έχει υποστεί διάφορες μορφολογικές αλλαγές στο σκάφος και στο χέρι του για να αποδίδει εντονότερο ήχο, άρχισε να παίζεται ως συνοδευτικό όργανο της λύρας ή του βιολιού μετά το 1920, κυρίως, όμως από τους κατοίκους της κεντρικής και δυτικής Kρήτης. Σήμερα, εκτός από μπάσο συνοδευτικό όργανο, παίζεται και ως σόλο και αποδίδει κατά τον τέλειο τρόπο τις Κρητικές μελωδίες, κάτι που συνηθίζεται όμως, στις άλλες περιοχές της Ελλάδας. Δεν είναι πια τόσο περίτεχνο αλλά δεν διαφέρει και πολύ από το παλιό
Το ΜΠΟΥΛΓΑΡΙ:
Όργανο της οικογένειας του Ελληνικού ταμπουρά συγγενής με τον τζουρά. Η εμφάνισή του στην Κρήτη χρονολογείται προς τα τέλη του τους Μικρασιάτες. Παιζόταν κυρίως στο Ρέθυμνο στα χρόνια του μεσοπολέμου και έγινε δημοφιλές από τον Στέλιο Φουσταλιέρη. Σήμερα σπανίζει στην Κρήτη
Η AΣKOMΠANTOYPA:
Είναι κατ εξοχήν ποιμενικό όργανο και παίζεται σχεδόν σ ‘ όλα τα νησιά του Αιγαίου. Η ασκομπαντούρα με την ονομασία άσκαυλος παιζόταν από την αρχαιότητα, καθώς επίσης και από τους Έλληνες της Μικράς Ασίας των τελευταίων Ελληνικών χρόνων, και αργότερα από τους Ρωμαίους.
Στην Κρήτη και συγκεκριμένα στο μοναστήρι του Αγίου Φανουρίου στο Bαλσαμόνερο Ηρακλείου, υπάρχει εικόνα του 15ου αιώνα με τον ’γιο Φανούριο να παίζει ασκομπαντούρα. Παιζόταν μέχρι και τη δεκαετία του ΄60 κυρίως από τους κατοίκους των ορεινών περιοχών του νησιού. Σήμερα σπανίζει στην Κρήτη.